Značajna emisija sumpor dioksida, čini termoelektranu Ugljevik jednim od najvećih stacionarnih izvora zagađenja u Bosni Hercegovini. Razvojem evropske legislative iz ove oblasti došlo je do značajnog pooštravanja kriterijuma za dobijanje dozvola za rad ovakvih termoenergetskih postrojenja čime je aktuelizovana potreba izgradnje postrojenja za odsumporavanje dimnih gasova.
Polovinom 2011. godine, a nakon prethodnog obezbjeđenja izvora finansiranja (dugoročni kredit Vlade Japana) intenzivirane su aktivnosti na realizaciji ovoga projekta.
U ovom radu dat je istorijski prikaz razvoja projekta, analize podataka za tehnološko projektovanje postrojenja za ODG, sa opisom izabranog postupka, konceptualni projektni dizajn, finansiranje projekta, snabdijevanje apsorbentom, nacrt mape puta realizacije ovog projekta kao i efekti koji se očekuju nakon njegove realizacije. Kako se tokom ovakvog postupka generišu velike količine gipsa, kao nus proizvoda, načajan dio projekta predstavlja i sam način upravljanja gipsom.
Termoelektrana Ugljevik (TE Ugljevik), je elektrana blokovskog tipa, instalisane snage 300 MW, i danas predstavlja jedan od najvažnijih proizvodnih energetskih objekata u Elektroenergetskom sistemu Republike Srpske, kako po obimu proizvodnje tako i sa aspekta sigurnosti snabdijevanja električnom energijom regiona i šire.
Izgrađena je na području ugljevičkog basena uglja u sjeveroistočnom dijelu Bosne i Hercegovine, (BiH) Republika Srpska, i u organizacionom smislu čini radnu jedinicu Zavisnog Preduzeća Rudnik i Termoelektrana Ugljevik, a.d. Ugljevik. Kao gorivo koristi mrki ugalj iz površinskog kopa Bogutovo Selo, sa projektovanom godišnjom potrošnjom od 1.800.000 tona. Ugalj sadrži visok nivo sumpora (približno 5 – 6%) i ima kaloričnu vrijednost od 10.000 – 13.000 kJ/kg. Sagorijevanje ovakvog uglja kao posljedicu ima veliku koncentraciju sumpor-dioksida (SO2) u emitovanim dimnim gasovima, koja se kreće od približno 12.000 do 25.000 mg/Nm3. Godišnja emisija SO2 iznosi i do 100.000 tona.
Emitovani polutanti iz TE Ugljevik se dijelom zadržavaju u neposrednoj okolini, a dijelom transportuju dalje, najvećim dijelom u zemlje regiona, ali i šire. Kako bi se izbjegla ekstremna koncentracija SO2 u vazduhu u okolini TE Ugljevik, izgrađen je jako visok dimnjak (310 m).
Osim navedenog, TE Ugljevik je prva proizvodna kompanija u BiH, a pored termoelektrana Kostolac i TENT u Obrenovcu, u Republici Srbiji, među prvim kompanijama u regionu koja je krenula u realizaciju preuzetih obaveza iz oblasti zaštite životne sredine.
Projekat je trenutno u fazi izbora najpovoljnijeg ponuđača za izgradnju ODG postrojenja nakon što je u prethodnom periodu, opsežnom evaluacijom, izabran mokri krečnjački postupak.
Ovaj projekat, kao krajnji cilj, ima smanjenje emisije SO2 na izlazu, do granice saglasne direktivama EU (GVE je 200 mg/Nm3), uz neophodan uslov da ostvarenje istog ni u čemu ne naruši nesmetan rad ovog termoenergetskog objekta.
Paralelno sa ovim projektom odvijaju se i aktivnosti na potpunom definisanju snabdijevanja potrebnim apsorbentom te definisanje sistema upravljanja gipsom iz postupka ODG.
Zakonski i institucionalni okvir za realizaciju projekta
Zakonski okvir za područje zaštite životne sredine u BiH determinisan je donošenjem zakona i većeg dijela podzakonskih akata koji se odnose na sve sastavne elemente životne sredine kao što su vazduh, voda, zemljište, biodiverzitet, otpad itd.
Osim zakonske regulative BiH, neophodno je analizirati i najznačajnije aspekte niza međunarodnih konvencija, protokola i EU direktiva, s naglaskom na Okvirnu konvenciju Ujedinjenih nacija o promjeni klime (UNFCCC) i Kjoto protokol, te Konvenciju o dalekosežnom prekograničnom onečišćenju vazduha (CLRTAP) i Protokol o suzbijanju zakiseljavanja, eutrofikacije i prizemnog ozona. Poseban značaj kod ovih analiza ima LCP direktiva (2001/80/EZ) o graničnim vrijednostima emisije iz velikih postrojenja za loženje, IPCC direktiva (96/61/EZ) o ukupnom sprečavanju i nadzoru zagađenja životne sredine i EUETS direktiva (2003/87/EZ) o sistemu trgovanja pravima na emisiju CO2.
Izuzetno visoke koncentracije emisije SO2 predstavljale su glavni razlog kod donošenja odluke Elektroprivrede Republike Srpske i TE Ugljevik, da se izgradi (ODG) postrojenje sa vrlo visokom efikasnošću te da se koncentracija emisije dovede u dozvoljene granice. Ovo tim prije jer je postojala i postoji opasnost zaustavljanja rada bloka i prije isteka životnog vijeka.
Osim navedenog, spomenuta odluka proistekla je i iz zaključaka dokumenta pod nazivom Strategija zaštite životne sredine Republike Srpske, iz 2002. godine, u kome stoji da je za rad ovakvih objekata kao velikih zagađivača, sa stanovišta očuvanja zaštite životne sredine, neophodna izgradnja sistema odsumporavanja dimnih gasova. Pri tome uvažene su i činjenice da BiH, shodno tome i Republika Srpska, ima određene obaveze po Konvenciji LRTAP, iz 1979. godine, koja je ratifikovana po osnovu sukcesije SFRJ i LCP direktivi iz 2001. godine (2001/80/EZ), koja je obavezujuća po Ugovoru o uspostavi Energetske zajednice jugoistočne Evrope.
Potpisivanjem Ugovora o uspostavi Energetske zajednice, BiH se obavezala na usvajanje i primjenu pravne regulative EU iz područja energetike, zaštite životne sredine, obnovljivih izvora energije i tržišnog nadmetanja.
Istorijat dosadašnjih aktivnosti na realizacij projekta
Tokom 2006. godine od strane Japanske organizacije za spoljnu trgovinu (JETRO) urađena je Studija izvodljivosti, kao dio projekta “Studije o projektu globalne okoline, aktiviranje postrojenja, itd.”, koji je japanska organizacija za spoljnu trgovinu realizovala u saradnji sa kompanijama Mitsui&Co., Ltd. (MBK) i Tokyo Electric Power Services Co., Ltd.(TEPSCO) iz marta 2005. godine. U tom dokumentu prikazani su rezultati, koji imaju za cilj donošenje preliminarnih odluka o realizaciji istog od strane zainteresovanih strana iz BiH i Japana. Aktuelizacijom bazičnih podataka i Flue Gas Desulpheization Project for Ugljevik Power Plant, a u vezi sa cijenom koštanja (potrebnim investicijama), kao i finansijskog dijela iz mjeseca avgusta 2008. godine, stvorene su pretpostavke za izradu Studije izvodljivosti o izgradnji sistema Odsumporavanja na termoelektrani Ugljevik u Republici Srpskoj, kojom bi se u skladu sa preporučenim sadržajem ove dokumentacije u cjelini sagledali svi aspekti realizacije projekta.
Studija izvodljivosti izgradnje sistema za ODG na RiTE Ugljevik, u skladu sa usvojenim programskim zadatkom, imala je, između ostalog, za cilj da aktuelizuje i definiše sve neophodne aktivnosti vezane za realizaciju ovog projekta. U cilju realizacije projekta za smanjenje ispuštanja količine sumpor oksida u dimnom gasu iz TE Ugljevik, instalisanjem sistema za odsumporavanje dimnog gasa (ODG, engl. FGD), a u skladu sa direktivama EU i odredbama seta zakona i uredbi o zaštiti životne sredine koji važe u Republici Srpskoj, neophodno je bilo realizovati Studiju izvodljivosti u kojoj bi bila integrisala i aktuelizovana sva do tada realizovana istraživanja.
Ovom Studijom planirano je da projekat izgradnje sistema postrojenja za ODG bude na bazi sistema ugovaranja jednog paketa odnosno po sistemu ključ u ruke. Iz tih razloga je navedeno da je neophodno da obim radova obuhvati isporuku robe (materijala i opreme), kao i sve neophodne poslove u vezi sa realizacijom ovog projekta (projektovanje-dizajn, proizvodnja, nabavka, isporuka, kontrola kvaliteta, transport, ugradnja, montaža, probno puštanje u pogon, testiranje, redovna eksploatacija i održavanje), uz prateću obuku osoblja TE Ugljevik u svim fazama životnog ciklusa postrojenja.
Polazeći od karakteristika lokacije, kao i analize goriva usvojene su tri metode koje su dalje optimizovane s ciljem izbora odgovarajuće metode odsumporavanja dimnog gasa TE Ugljevik. Sve tri metode odsumporavanja su se pokazale kao pouzdane i dokazane u stvarnom radu na ODG postrojenjima koja su instalisana na termoelektranama koje koriste ugalj kao energent.
Uvažavajući činjenicu da se radi o prilično visokim koncentracijijama SO2, od 25.000 mg/m3N (suva baza), zaključeno je da bi optimalna metoda odsumporavanja za TE Ugljevik bila metoda sa procesom ubrizgavanja suvog sorbenta (DSIP – Dry sorbent Injection Process) ili kraće metoda krečnjak-gips.
Studija izvodljivosti izgradnje sistema za ODG na TE Ugljevik dala je odgovore na zadatke i ciljeve postavljene analize vezane za zaštitu životne sredine, kroz prikaz svih potencijalnih uticaja planiranog objekta na okolinu, kao i valorizaciju efekata rada sistema za ODG na kvalitet životne sredine posmatrane makro i mikro lokacije.
Analiza zaštite životne sredine od štetnog uticaja posmatranog objekta na osnovu dobijenih rezultata multidisciplinarnog pristupa preko analize postojećeg stanja kvaliteta životne sredine, kao i analizom doprinosa novog objekta (sistema za ODG) i njegovog pozitivnog, ali i negativnog djelovanja na životnu sredinu, pokazala je svu neophodnost za realizacijom ovog projekta, kao i veoma pozitivne i dugoročne efekte na smanjenju zagađenja užeg i šireg regiona.
Finansiranje projekta
Finansijska procjena pokazala je da preduzeće RiTE Ugljevik treba da za realizaciju ovog projekta obezbijedi velika finansijska sredstva. Međutim, provođenjem svih mjera treba da dovede do značajnih smanjenja emisija u životnu sredinu, prije svega u vazduh i vode, za koje je Zakonom predviđeno plaćanje određenih nadoknada i na taj način bi preduzeće indirektno dobilo određene financijske koristi.
Osim toga, iskorišćavanjem pojedinih materijala, kao što su: pepeo, šljaka, karbonatni mulj, metalni dijelovi od remonta postrojenja, otpadna ulja i maziva, komunalni otpad, i sl.), koji trenutno imaju tretman otpadog materijala, treba da predstavlja dodatne izvore finansiranja za preduzeće.
U cilju realizacije ovog projekta, prvi i neophodan uslov, bilo je obezbjeđenja dugoročnog kredita za finansiranje. Odlukom Vlade Japana krajem 2009. godine o dodijeli dugoročnog kredita za izgradnju sistema odsumporavanja dimnih gasova iz TE Ugljevik u iznosu od 12.633.000.000.00 JPY sredstva su postala operativna 2011. godine, pod sledećim uslovima:
-Rok otplate 30 godina
-Grejs period od 10 godina (uračunat u rok otplate)
-Kamata 0,55 % godišnje na kreditna sredstva utrošena za izgradnju ODG sistema I pripadajućih troškova
-Kamate 0,01 % godišnje na kreditna sredstva utrošena na konsultantske usluge pripadajuće troškove
-Komisiona provizija 0,10 % godišnje na odobrena, a neiskorištena sredstva
Dosadašnja realizacija kredita
Nakon potpisivanja Ugovora o Kreditnom zaduženju kojim je definisano strogo poštovanja JICA procedura tokom realizacije pojedinih faza pristupilo se aktivnostima na realizaciji projekta koji je praktično podijeljen u pet faza:
1.Prikupljanje podataka i izrada Konceptne (Idejne) studije
2.Pretkvalifikacija za izbor ponuđača
3.Postupak javnog nadmetanja (priprema tendera i licitiranje)
4.Izvođenje radova
5.Period obavještenja o defektima (garantni rok)
Na osnovu Ugovora, u skladu sa smjernicama Japanske agencije za međunarodnu saradnju (JICA) za japanske kredite, kao i sa procedurama Svjetske banke, izabran je konsultant – HAMON ENVIROSERV GmbH, Essen, Njemačka. Takođe, imenovana je i radna grupa za praćenje i realizaciju projekta. Pored navedenog zadatak Konsultanta je pružanje pomoći Investitoru i u narednim fazama projekta, od izbora Izvođača radova pa sve do probnog rada postrojenja.
Prema prvobitnom planu planirano korišćenje Yen kredita/zajma za finansiranje sistema ODG, period potreban za implementaciju zahtijevao je 52 mjeseca , od čega 22 mjeseca od sporazuma između vlada dviju zemalja, pa preko izbora stranog konsultanta, pripreme dokumentacije za građenja za EPC ugovor (Inženjering, nabavka i izgradnja i izbor EPC izvođača radova, te 30 mjeseci za izgradnju sistema ODG).
Takođe, prvobitno planirani početak rada sistema ODG bio je u 2013. godini, kako je planirano od strane ERS i kako je Rješenjem o prihvatanju Plana aktivnosti i precizirano.
Osnovni projektni troškovi, zasnovani na cijenama iz avgusta mjeseca 2008. godine, dostigli su iznos od 12.450 alternativno 13.452 miliona JPY, ili između 14.980-16.832 miliona JPY (slučaj specifikacije opreme po alternativnom planu).
Glavni razlozi za povećanje troškova u odnosu na procijenjene troškove iz Studije izvodljivosti iz 2006. godine odnose se na promjenu deviznog kursa, rast inflacije i prilagođavanje obima radova. Nasuprot tome, predviđeni osnovni projektni troškovi iznose oko 16.410 miiona JPY ili između 18.500 do 19.300 miliona JPY, a na osnovu zadnje aktuelizacije projekta iz mjeseca avgusta 2008. godine.
Kratak opis izabranog postupka odsumporavanja dimnih gasova
Vlažni postupak ODG trenutno se smatra najefikasnijim i u svijetu najviše korišćen u termoenergetskim objektima. Ovaj postupak se zasniva na raspršivanju suspenzije krečnjaka u dimni gas, s ciljem konverzije SO2 u potencijalno komercijalan krajnji proizvod. Princip rada je jednostavan: nakon što je leteći pepeo u najvećoj mjeri odstranjen iz dimnog gasa u elektrofilterskom postrojenju, sorbent, koji uglavnom predstavlja suspenziju krečnjaka (kalcijum karbonata, CaCO3), se unutar apsorbera raspršuje u dimni gas. Sorbent reaguje sa SO2 u struji gasa formirajući nusproizvod koji je sulfatnog karaktera, kalcijum sulfat dihidrat (CaSO4*2H2O) tj. gips. Kalcijum sulfat se iz pomenutog produkta taloži, dok se većina vode reciklira.
Oprema sistema za odsumporavanje dimnih gasova mokrim postupkom sadrži:
-sistem dimnog gasa
-sistem za pripremu i dopremanje krečnjaka
-sistem za apsorpciju i oksidaciju – apsorber
-sistem za suspenziju gipsa
-pomoćni sistemi
-sistem za pražnjenje
-sistem za ispuštanje dimnog gasa – dimnjak
-sistem deponovanja gipsa i tretiranje otpadnih voda
-sistem kontrole i upravljanja
Tehničko-tehnološki dio
Jedan od osnovnih ciljeva izrade Idejne studije bio je utvrđivanje najpogodnijeg rješenja ispuštanja dimnih gasova nakon izgradnje postrojenja za ODG, a istom je obuhvaćeno sledeće:
-Prikupljanje i procjena referentnih informacija za ODG
-Određivanje mogućnosti snabdijevanja apsorbentom
-Ispitivanje da li ODG tehnologija vlažni krečnjak – gips može biti
fizički izgrađena u TE Ugljevik
-Procjena rada i troškova održavanja za sisteme sa krečom i krečnjakom
-Osnovno utvrđivanje trenutnog nivoa imisije SO2, NOx i čvrstih
čestica u poređenju sa stanjem imisije nakon puštanja ODG postrojenja
u rad
-Određivanje zahtjeva za deponiju sušenog gipsa proizvedenog u ODG sistemu (Predviđeno je da deponija bude locirana u okviru postojećeg površinskog kopa Bogutovo Selo)
Prikupljanje i procjena referentnih informacija za ODG
Prikupljanje podataka u najužem smislu predstavljano je kroz sledeće aktivnosti:
-Analize podataka iz rudnika uglja zbog preliminarnih proračuna dimnog gasa
-Mjerenja dimnog gasa
-Dodatni proračuni za potvrdu preliminarnih podataka
Prikupljene su informacije o referencama koje su obezbijedili snadbjevači ODG sistemima širom svijeta i analizirane u odnosu na uslove za izgradnju budućeg postrojenja za ODG u TE Ugljevik. Od potencijalnih snadbjevača ODG sistemima zahtijevano je da dostave listu referenci sa dodatnim informacijama o:
-Industrijskim postrojenjima gdje je ODG sistem u pogonu
-Vrsti goriva
-Snazi bloka (Kapacitetu kotla i protoku dimnih gasova)
-Godini puštanja u rad
-Vrsti apsorbenta
-Koncentraciji SO2 na ulazu
-Postignutoj efikasnost uklanjanja SO2
Kako bi se eliminisali sistemi, koji veličinom i operativnim uslovima nisu uporedivi sa onima u TE Ugljevik, određeni su sledeći kriterijumi:
-Minimalna snaga kotla 100 MW instalisana snaga
-Minimalni protok izduvnih gasova 300.000 Nm³/h
-Minimalna koncentracija SO2 5.000 mg/Nm³ na ulazu u ODG
-Minimalna količina S u uglju 1,8%
Treba napomenuti da je ograničenje veličine isključilo testna i pilot postrojenja koja se često javljaju u referentnim listama. Ograničenje od 100 MW proizvodnog kapaciteta električne energije i protoka dimnih gasova od 300.000 Nm³/h se u ovom slučaju činilo adekvatnim.
Uvidom u reference dobijenih od strane zainteresovanih kompanija, uočeno je da se većina referenci, odnosila za ODG postrojenja koja rade u manje strogim uslovima od onih potrebnih u TE Ugljevik, s obzirom da ugljevički ugalj sa visokim procentom sumpora ima jedinstven status. Međutim, postoji nekoliko referentnih sistema projektovanih za uslove rada sa visokim procentom sumpora.
Na osnovu prethodnog očekivanja su da su postojeća iskustva na tržištu dovoljna, kako bi se projektovao pouzdan ODG sistem koji bi radio u jedinstvenim uslovima u TE Ugljevik.
Određivanje mogućnosti snabdijevanja apsorbentom
U cilju rešavanja ovog pitanja sprovedeno je istraživanje mogućnosti za snabdijevanje krečnjakom, kao apsorbentom za ODG sistem koje je uzelo u razmatranje relevantne informacije kao što su:
-Potencijalni dobavljači i izvori snabdijevanja
-Pouzdanost snabdijevanja
-Logistika
-Kvalitet
-Podobnost za vlažni ODG proces
Tri potencijalna površinska kopa krečnjaka kao i otkrivka površinskog kopa Bogutovo Selo su identifikovani kao mogući izvori absorbenta u blizini termoelektrane. Kontaktirane su dvije međunarodne kompanije sa mogućnostima snabdijevanja iz domaćih kamenoloma. Sve pomenute opcije su detaljno analizirane na osnovu čega je zaključeno da, u tehničkom smislu, sva nalazišta krečnjaka sadrže krečnjak pogodan za upotrebu kao apsorbenta u vlažnom krečnjačkom ODG sistemu.
Uvažavajući značajnu potrebnu količinu karbonata (26 t/h, odnosno 4.800 tona nedeljno potrebnog apsorbenta u krugu TE, kao i niz bitnih faktora kao što su; udaljenost, naseljenost, povezanost sa već otvorenim površinskim kopom i odlagalištima, transport itd., izvršen je izbor lokacije ležišta karbonata, na širem prostoru u i oko eksploatacionog polja Rudnika Ugljevik.
Izbor lokacije za izgradnju ODG postrojenja
U skladu sa izborom postupka ODG izvršeno je ispitivanje mogućnosti da li ovakvo postrojenje može se prostorno uklopiti u postojeće objekte u neposrednom krugu TE Ugljevik. Takva odluka u prvoj fazi zahtjevala je evaluaciju projektnih podataka, a zatim proračun osnovnog idejnog projekta, kako bi se odredila veličina opreme za ODG sistem. Kako je na tržištu dostupno nekoliko različitih ODG sistema, u razmatranje je uzet sistem sa standardnim tornjem apsorbera sa raspršivačima iz razloga što većina ODG sistema širom svijeta koristi ovu tehnologiju.
Na osnovu detaljnih analiza zaključeno je da je postojeći prostor adekvatan za izgradnju ODG postrojenja, a potvrda pogodnosti odabrane lokacije dobijena je i nakon sprovedenih geotehnička ispitivanja tla.
Procjena troškova rada i održavanja postrojenja
Procjena troškova rada i održavanja ODG postrojenja izvršena je za nekoliko grupa različitih varijanti:
Grupa 1: Ispuštanje dimnih gasova
I: Ispuštanje dimnih gasova kroz postojeći dimnjak II:Ispuštanje dimnih gasova kroz dimnjak na vrhu apsorbera III:Ispuštanje dimnih gasova kroz novi dimnjak
Grupa 2: Apsorbent
A:Drobljeni krečnjak, sa mljevenjem na licu mjesta B:Suvi, mljeveni krečnjak
C:Kreč
Grupa 3: Uslovi za prečišćene gasove
a:Koncentracija SO2 od 400 mg/Nm³ za pročišćene gasove
b:Koncentracija SO2 od 200 mg/Nm³ za pročišćene gasove Kombinacije svih pomenutih grupa su kao rezultat imale 18 zasebnih varijanti. Nakon detaljne evaluacije zaključeno je da bi najbolja opcija bila sistem sa vlažnim dimnjakom na vrhu apsorbera za šta je kao preduslov potrebno da se dostavi unaprijed drobljeni krečnjak spreman za konačno mljevenje na licu mjesta. Za sve varijante koje su razmatrane, opcija korišćenja drobljenog krečnjaka uvijek predstavlja najbolje rješenje sa najnižim troškovima. Ova opcija takođe daje najviši stepen fleksibilnosti jer su potrebna samo mala ulaganja kako bi se u kasnijoj fazi izvršio prelazak na mljeveni krečnjak.
Posebna pogodnost je da u slučaju, promjene načina rada, gdje bi se umjesto krečnjaka koristio kreč, je izvodljiva uz relativno niska ulaganja.
Analizom operativnih troškova rada ODG postrojenja može se zaključiti da najveći udio u troškovima čini potrošnja el. energije sa 46,5%, zatim apsorbenta sa 37,6 %, troškovi dozvola za emisiju CO2 12,9%, dok su najniži troškovi za vodu. Ovdje treba naglasiti da nisu ukalkulisani troškovi radne snage i održavanja postrojenja kao i kamata na kredit, što svako treba da se uzme u obzir.
Kalkulacija ovih troškova urađena je okvirno, a na bazi pretpostavke da će projekat koštati koliko je iznos odobrenog kredita, po trenutno važećem kursu centralne banke BiH, te da je životni vijek postrojenja 20 godina, koliko je i planirani vijek Termolektrane (2039. godina). Procjena potrebnog broja radne snage, urađena je okvirno, jer za ovu vrstu kalkulacije nije obezbijeđena validna podloga, dok su troškovi održavanja izračunati prema opštim normativima za industrijska postrojenja uz napomenu da nisu uračunati anuiteti za vraćanje kredita jer je ovaj trošak obračunat preko amortaizacije.
U narednom tekstu dat je prikaz ovih kalkulacija.
a. Troškovi radne snage
Troškovi radne snage obračunati su na bazi 10 stalno zaposlenih radnika sa prosječnom bruto platom u iznosu od 2.000 KM/mjesečno: 20.000 KM*12 mj. = 240.000 KM/god.
b. Trošak Amortizacije
Obračunat je za period od 20 godina, koliki je planirani životni vijek Termoelektrane, odnosno po stopi od 5% godišnje. Prema posljednjem zvaničnom kursu, iznos odobrenog kredita je 169.919.534.90 KM, a pod pretpostavkom da će se realizovati u 100% iznosu, što bi pretstavljalo i Nabavnu vrijednosti osnovnog sredstva (NVOS): NVOS*0,05 = 169.919.534.90 KM*0,05 = 8.476.745 KM/god.
c. Troškovi održavanja
Obračunati su u visini od 2% od Nabavne vrijednosti osnovnog sredstva, (NVOS): NVOS*0,02 = 169.919.534,90*0,02=3.398.390 KM/god.
Ukupno (1+2+3) = 12.115.135 KM/god.
Pod pretpostavkom da postrojenje radi u prosjeku koliko i termoelektrana (6000 sati godišnje) troškovi pod tačkama (1+2 +3) iznose: 12.115.135 KM/6.000 h= 2019 KM/h
Prema tome, ukupni troškovi (A+B+C+D)+(1+2+3)=1.739 KM/h+2.019 KM/h = 3.758 KM/h x 6000 h/god.= 22.548.000 KM/god.
Uslovi za pristupanje Evropskoj uniji, donose i obaveze koje više nije moguće izbjeći ni u jednoj sferi života, a pogotovo ne u zaštiti životne sredine, koje se nalaze visoko na ljestvici prioriteta EU. Uvažavajući naprijed navedeno, projekat odsumporavanja dimnih gasova (ODG) u Termoelektrani Ugljevik je prvi ovog karaktera u Bosni i Hercegovini, pa i u regionu, koji je u fazi realizacije.
Sistem za ODG obuhvataće osim povezivanja na postojeći sistem dimnih gasova termoelektrane i sve potrebne pomoćne sisteme, novi vlažni dimnjak, kao i isušivanje gipsa, transport i skladištenje istog. Trenutni status ovog projekta je da je u toku faza evaluacije ponuda kvalifikovanih ponuđača nakon što je završena faza predkvalifikacije izborom četiri potencijalna izvođača.
Sveobuhvatnom analizom Projekata izgradnje sistema ODG na RiTE Ugljevik opšta je konstatacija da isti ne može proizvesti nikakav neposredan prihod, jer će rad ovog postrojenja imati kao primaran rezultat smanjenje sumpornih oksida iz dimnog gasa.
Iako će ODG postrojenje, kao nusprodukt, proizvoditi gips koji se može dalje valorizovati kroz prodaju, bilo za industriju cementa ili izradu gipsanih ploča, te druge svrhe, nije realno očekivati da Republika Srpska odnosno BiH ima značajniju potrebu za ovim nusproduktom, naročito u pogledu proizvedenih količina, jer se prema projekcijama razvoja BiH i Republike Srpske ne očekuje značajniji porast industrije koja bi se temeljila na ovom nus proizvodu kao ulaznoj sirovini. Zbog toga se planira da se proizvedeni gips odloži u okviru površinskog kopa uglja Bogutovo Selo na način da se može iskoristiti u slučaju da se u budućem vremenu javi potreba za ovom tehnogenom sirovinom. Eventualnom izgradnjom cementare u Ugljeviku, većeg kapaciteta, značajan dio nastalog gipsa mogao bi se iskoristiti kao dodatak klinkeru pri proizvodnji cementa.
Isto tako, treba istaći činjenicu, da je međuproizvod procesa odsumporavanja suspenzija, koja se sastoji od smjese kalcijum sulfata i kalcijum-sulfata koja sadrži hloride, fluoride i leteći pepeo u skladu sa sastavom dimnog gasa. Dalja prerada suspenzije umnogome zavisi od lokalnih uslova i mogućnosti odlaganja ili upotrebe. U mnogim zemljama, Njemačkoj, na primjer, većina gipsa dobijenog odsumporavanjem koristi se u industriji gipsa ili u druge svrhe (cementna industrija, niskogradnja, industrija đubriva, proizvodnja raznih vrsta maltera i sl.).
Na kraju, izgradnja sistema za ODG na TE Ugljevik je obavezujuća. Osim toga, na osnovu iz Ugovora o Energetskoj zajednici, obaveza ispunjenja direktiva o velikim ložištima podrazumijeva smanjenje emisije polutanata SO2, NOx i čvrstih čestica do zahtijevanih normi. Istina, postoji i opcija nazvana OPT-OUT po kojoj se omogućava rad od maksimalnih 20.000 sati i to u periodu od 2018-2023. godine, i to bez ikakvih obaveza u smislu ispunjavanja navedenih normi, a time i investicionih ulaganja ali nakon toga postrojenje se gasi. Za ovu opciju, obavezujuća je prijava termoenergetskog objekta, sa krajnjim rokom 01. jan. 2016. godine, što svakako ne može biti opcija za Termoelektarnu Ugljevik.
Autori: Dr Cvjetko Stojanović, ZP Rudnik i Termoelektrana Ugljevik a.d. Ugljevik, Zlatko Malović, ZP Rudnik i Termoelektrana Ugljevik a.d. Ugljevik, Biljana Borović, ZP Rudnik i Termoelektrana Ugljevik a.d. Ugljevik, publikacija Rudarstvo 2015 strucno savetovanje
