Kolubarski i kostolački baseni uglja danas predstavljaju najvažniji sopstveni resursni potencijal rada Elektroprivrede Srbije i nesumnjivo je ugalj iz ovih basena u ovom veku osnovna primarna sirovina za proizvodnju električne energije u Srbiji. Maksimalno i održivo iskorišćenje ovog neobnovljivog resursa je globalna društvena obaveza. Kompanija EPS ima otvorene mogućnosti da, sa ovog aspekta i strateških potreba, uskladi ekonomske, ekološke i socijalne aspekte održivog razvoja. Zbog toga je značajno da su kapacitativne mogućnosti postojećih i novih sistema eksploatacije uglja i proizvodnje električne energije dugoročno optimizovani.
Ugalj, kao najznačajnija sopstvena strateška energetska sirovina, predstavlja istovremeno i veliki potencijal za društveno ekonomski i privredni razvoj države. Značajne geološke i eksploatacione rezerve kolubarskog i kostolačkog basena uglja daju i energetski značaj nameću potrebu za strateškom analizom za dugoročno održivim upravljanjem eksploatacijom uglja iz ovih basena na način koji omogućava realizaciju planirane optimalne dinamike i maksimalno iskorišćenje postojećih resursa, a u skladu sa razvojnom politikom EPS, kada je u pitanju održiva proizvodnja električne energije iz TE, uz uvažavanje ekonomskih, ekoloških i socioloških aspekata. Planirana neophodna gašenja termoelektrana u skladu sa Direktivama EU o velikim ležištima, otvara dodatne razvojne mogućnosti puštanja u rad savremenih zamenskih TE većih snaga obzirom na znatno veća iskorišćenja primarne energije uglja uz održavanje optimalnih godišnjih kapaciteta površinskih kopova.
Poslednjih nekoliko godina urađeno je ili je u fazi izrade nekoliko baznih dokumenata koji strateški analiziraju razvoj eksploatacije uglja u rudarskim basenima EPS:
a. Strategija upravljanja mineralnim resursima uglja kolubarskog i kostolačkog basena za period do kraja 2017. godine (RGF Beograd, 2013.)
b. Nacrt Strategije razvoja energetike Republike Srbije za period do 2025. godine sa projekcijama do 2030. godine (RGF, 2013. – U proceduri)
c. Upravljanje mineralnim resursima Republike Srbije do 2030.
d. Dugoročni program eksploatacije uglja u ugljonosnim basenima EPS (CPE, Beograd, 2015. – U izradi)
Prema Nacrtu Strategije razvoja energetike Republike Srbije za period do 2025. godine sa projekcijama do 2030. godine, predložene su sledeće prioritetne aktivnosti vezane za razvoj površinskih kopova:
– Otvaranje novih površinskih kopova u kolubarskom basenu uglja
– Proširenje kapaciteta na površinskom kopu Drmno kostolačkog basena uglja
Prioritetne aktivnosti u odnosu na rad termoelektrana su:
– Rekonstrukcija termoelektrana saglasno Direktivi o velikim ložištima
– Izgradnja novih termoenergetskih kapaciteta na ugalj snage 750MW do 2025. godine (350 MW do 2020. godine)
Prema usvojenoj Strategiji upravljanja mineralnim resursima uglja kolubarskog i kostolačkog basena za period do kraja 2017. godine razvojna opcija podrazumeva da, u periodu posle 2017. godine, u kolubarskom basenu budu razvijena tri kapacitativno velika površinska kopa (Polje E, Tamnava-Zapadno Polje i Radljevo) i jedan kapacitativno manji (Polje G), koji u budućnosti mogu proizvodnjom da zadovolje ne samo potrebe postojećih potrošača već i potrebe potencijalno novih, odnosno, TE Kolubara B i novih blokova u TE Nikola Tesla. U ovoj razvojnoj opciji proizvodnja uglja sa površinskog kopa Polje G treba da bude u funkciji poboljšanja ukupnog kvaliteta uglja iz kolubarskog basena.
Razvoj kostolačkog basena, u periodu posle 2017. godine, zasnovan je na proizvodnji uglja samo sa površinskog kopa Drmno.
Predložena dinamika eksploatacije uglja iz kolubarskog basena u potpunosti ispunjava uslov potrebnih količina uglja za pouzdano snabdevanje termokapaciteta, kao i uslov popravljanja kvaliteta uglja sa površinskog kopa Tamnava-Zapadno Polje ugljem sa Polja G. Takođe, obezbeđuje i razvojnu komponentu realnim otvaranjem površinskog kopa Radljevo u 2019. godini.
Prema ovoj Strategiji kostolački basen treba da obezbedi neophodne količine uglja za pouzdan rad termoblokova TE Kostolac A i Kostolac B, prema planovima gašenja pojedinih blokova i izgradnje novih blokova u EPS.
Potrebne godišnje količine uglja iz kostolačkog basena za sigurno snabdevanje postojećih termoelektrana i široke potrošnje do 2020. godine iznose oko 9,3 miliona tona i posle 2020. godine do 12 miliona tona. Tako je 2020. godine planirano puštanje u pogon Bloka B3 TE Kostolac B snage 350 MW. Zbog povlačenja Bloka B2 TE Kostolac A do kraja 2023. godine neophodno je za 2024. godinu planirati puštanje u pogon i Bloka 4 TE Kostolac B. Ovakav plan je u funkciji sinhronizovanog povlačenja starih i izgradnje novih zamenskih termoenergetskih kapaciteta veće efikasnosti i održivog razvoja. Ovo obezbeđuju eksploatacione rezerve i kvalitet uglja površinskog kopa Drmno sa postepenim podizanjem godišnjeg kapaciteta na 12*106 t uglja u narednom periodu.
Do 2024. godine svi blokovi koji nastavljaju sa radom moraju da ispunjavaju uslove iz Direktive o velikim ložištima. Predložene varijante uzele su ovu godinu kao baznu.
U Dugoročnom programu je, na bazi optimalnog iskorišćenja instalisanih proizvodnih kapaciteta površinskih kopova, usvojena opcija sa gašenjem starih blokova do 2024. godine i ulaskom u rad nove TE od 2024. godine, praktično kao kombinacije Pesimističke varijante do 2024. i dela optimističke varijante sa ulaskom u rad nove TE (ukupna minimalna snaga j 3172 MW sa TE od 700 MW). Prestanak rada termoelektrana ukupne snage od oko 770 MW do kraja 2023. godine otvara mogućnost izgradnje nove zamenske termoelektrane, koja bi za iste količine uglja ali i sa znatno većim iskorišćenjem primarne energije bila snage od oko 900 MW.
– U Varijanti 1 blokovi A1 i A2 izlaze iz pogona do kraja 2023. godine.
– U Varijanti 2 blokovi A1 i A2 biće revitalizovani do kraja 2023. Godine i nastaviti sa radom sledećih 15 godina.
– U obe varijante blok B3 ulazi u proizvodnju 2020. godine.
Za Dugoročni program je usvojena Varijanta 1 koja je i u skladu sa usvojenom Prethodnom studijom opravdanosti. Gašenje Blokova A1 i A2 realno otvaraju mogućnost izgradnje zamenskog termo kapaciteta, a to bi za iste količine uglja bila nova termoelektrana znatno većeg iskorišćenja primarne energije snage od oko 600 MW na bazi eksploatacije uglja iz Zapadnog dela kostolačkog basena.
Strateške opcije razvoja eksploatacije uglja i termokapaciteta EPS
Prema svim prikazanim strateškim dokumentima predviđeni su optimalni godišnji kapaciteti površinskih kopova kolubarskog i kostolačkog basena uglja za pouzdano i homogenizovano snabdevanje postojećih termoelektrana do 2024. godine (uključujući i novu termoelektranu Kostolac B3), kada se predviđa gašenje blokova koji ne ispunjavaju uslove Direktive EU o velikim ložištima.
Na kraju tog perioda u kolubarskom basenu uglja, a u skladu sa strateškim dokumentima, predviđen je rad postojećeg površinskog kopa Tamnava-Zapadno Polje i novih kopova Polje G, Polje E i Polje Radljevo sa ukupnim optimizovanim godišnjim kapacitetom od oko 30 miliona tona uglja uz realizaciju značajnih investicija. Površinski kopovi Polje C i Polje D prestaju sa proizvodnjom do 2025. godine.
Razvoj eksploatacije uglja u kostolačkom basenu zasnovan je na proizvodnji uglja samo sa površinskog kopa Drmno sa postepenim podizanjem optimalnog godišnjeg kapaciteta na oko 12*106 t uglja do 2020. godine sa ulaskom novog bloka B3 od 350 MW. Strateškim dokumentima je predviđeno gašenje blokova A1 i A2 do kraja 2023. godine, koje povlači smanjenje godišnjeg kapaciteta površinskog kopa Drmno za oko 15%.
Prestanak rada zastarelih termoelektrana je svakako neophodan i opravdan sa aspekta ekologije, iskorišćenja neobnovljivih resursa uglja i energetske efikasnosti, ali je u smislu održive profitabilne razvojne opcije kompanije EPS i pouzdanosti snabdevanja električnom energijom Republike Srbije iz sopstvenih raspoloživih resursa primarne energije, neophodna izgradnja novih ZAMENSKIH savremenih blokova baziranih na istoj godišnjoj potrošnji uglja sa površinskih kopova i poboljšanim ekološkim efektima.
U tom smislu korisno može da posluži podatak iz nemačkog časopisa Mining Report (Prilog), da se u Nemačkoj u narednom predviđa izgradnja novih šest zamenskih TE snage oko 5 GW i istovremeno gašenje 13 blokova snage oko 3 GW.
Prestanak rada termoelektrana kolubarskog basena ukupne snage od oko 770 MW do kraja 2023. godine uključujući i TE Morava, otvara mogućnost izgradnje nove zamenske termoelektrane, koja bi, za iste količine uglja ali i sa znatno većim iskorišćenjem primarne energije, bila snage od oko 900 MW.
Ukoliko se tehno-ekonomski dokaže i izvrši revitalizacija blokova 1 i 2 u TENT A, što je malo verovatno imajući u vidu ozbiljne razlike u iskorišćenjima, odnosno snazi i proizvodnji električne energije sa istom količinom uglja i ekološkoj održivosti u odnosu na nove blokove, neophodna je razvojna izgradnja novog zamenskog bloka snage od oko 500 MW.
Sa druge strane sa gašenjem starih TE, a ukoliko ne dođe do izgradnje novih savremenih TE na ugalj u kolubarskom basenu, dolazi do smanjenja godišnjih kapaciteta površinskih kopova sa oko 30 miliona tona uglja na oko 24 miliona tona ili oko 20%, odnosno oko 15% u varijanti revitalizacije blokova 1 i 2 u TENT A.
Gašenje blokova Kostolac A1 i A2 do kraja 2023. godine, prema strateškim dokumentima, omogućava izgradnju zamenske savremene nove termoelektrane sa potrošnjom iste količine uglja i sa većim iskorišćenjem primarne energije, sa snagom od oko 600 MW na bazi eksploatacije uglja iz Zapadnog dela kostolačkog basena.
Ukoliko ne dođe do izgradnje nove savremene TE na ugalj u kostolačkom basenu, dolazi do pada godišnjeg kapaciteta površinskog kopa Drmno sa oko 11 miliona tona uglja na oko 9,5 miliona tona ili oko 15%.
Pored toga što scenario bez hitnog početka izgradnji novih blokova TE nije u skladu sa strateškim planovima, a posebno sa Strategijom razvoja energetike Republike Srbije i ugrožava energetsku sigurnost Republike Srbije, značajno negativno utiče na ekonomsku opravdanost eksploatacije uglja. Pad godišnje proizvodnje na površinskim kopovima ispod optimalnog nivoa, dovodi do nepovoljnijeg iskorišćenja rudarske opreme, poskupljuje tonu uglja i uvećava cenu električne energije sa jedne strane i smanjuje broj zaposlenih sa druge strane. To svakako ne može biti razvojna politika EPS, kao nezavisne kompanije u vlasništvu države, koja treba da ostvaruje što veći profit realizovan na osnovu velikih isplativih investicionih ulaganja u energetiku (sopstvenih ili partnerskih), koja je najstabilniji i najperspektivniji sektor i kratkoročnog i dugoročnog privrednog razvoja Republike Srbije. U tom smislu je potrebno predložiti i odgovarajuće izmene i dopune Strategije razvoja energetike Republike Srbije za period do 2025. godine sa projekcijama do 2030. Godine.
Analiza strateških opcija razvoja pokazuje da je optimizovana i planirana godišnja proizvodnja uglja površinskih kopova kolubarskog i kostolačkog basena usklađena sa strateškim dokumentima i gotovo u potpunosti definisana do kraja 2023. godine.
Sa aspekta održive razvojne politike EPS, prelomna je i ključna 2024. godina, do koje je, prema Direktivi EU o velikim ložištima, neophodno revitalizovati postojeće stare blokove ili pustiti u pogon nove savremene zamenske blokove, kako se ne bi ugrozila potrebna proizvodnja električne energije iz uglja, koji je praktično jedini dugoročni, sopstveni i osnovni neobnovljivi resurs primarne energije. Izgradnja novih zamenskih TE sa znatno većim iskorišćenjima i boljim ekološkim pokazateljima, omogućava povećanja snaga blokova u odnosu na stare sa istim količinama uglja, kao i održavanje optimalnih instalisanih kapaciteta površinskih kopova kao preduslov ekonomski opravdanog poslovanja. U tom smislu je opravdano do 2024. godine pustiti u pogon termoelektranu od oko 900 MW u kolubarskom basenu uglja i TE od oko 600 MW u kostolačkom basenu, pored nove TE od 350 MW koja treba da se izgradi do 2020. godine. Kako su rezerve uglja kolubarskog i kostolačkog basena značajne, i nakon ovog perioda se može dugoročno planirati izgradnja novih dodatnih ili zamenskih termoenergetskih kapaciteta.
Imajući u vidu vreme neophodno za izgradnju novih blokova TE i procedure oko donošenja investicionih i tenderskih odluka, potrebno je hitno sprovesti sve potrebne aktivnosti na realizaciji ovih izuzetno važnih razvojnih Projekata, ne samo za kompaniju EPS, već i sektor energetike kao osnovnog pokretača novih investicionih procesa za ukupni privredni razvoj Republike Srbije.
Autor: Prof. Dr Pavlović Vladimir, dipl.inž.rud., Centar za površinsku eksploataciju Beograd, publikacija Rudarstvo 2015 strucno savetovanje
